Hoogwaardig hergebruik op zijn best
Het ingenieursbureau van de gemeente Amsterdam vroeg vorig jaar tien aannemers te vertellen over hun kant van het aanbestedingsproces en feedback te geven over het gedrag van het ingenieursbureau. ‘Wees ervan bewust wat je handelen voor effect kan hebben bij de andere partij?’, aldus Marten Klein, directeur van het ingenieursbureau.
Sander Woertman, voorzitter van de werkgroep hoogwaardig hergebruik in het Transitieteam Circulaire Bouweconomie.
Wie dacht dat hoogwaardig hergebruik een splinternieuw fenomeen is werd tijdens de VERAS-bijeenkomst door Sander Woertman snel uit de droom geholpen. De voorzitter van de Werkgroep hoogwaardig hergebruik in het Transitieteam Circulaire Bouweconomie was de eerste spreker op het Bouwbeurs-event van de vereniging van sloopaannemers en asbestverwijderaars VERAS. Woertman liet tijdens zijn presentatie een geodetische koepel zien van Buckminster Fuller . De Amerikaanse architect ontwierp de eerste geodetische koepel al in 1954 – en werd er daarna wereldberoemd mee. Woertman: “Deze vrijdragende koepel was al losmaakbaar; Buckminster Fuller geloofde in hergebruik.”
Dat die losmaakbaarheid bij Buckminster Fuller geen lege huls is liet Woertman zien met een voorbeeld uit eigen land. Ook in Nederland stond lang een geodetisch koepel; op Schiphol, in gebruik als tentoonstellingshal van luchtvaartmuseum Aviodome. In 2004 werd de hal gedemonteerd en verscheept naar Almere. Daar lag de koepel veertien jaar in delen in een container – totdat een aantal ondernemers het gebouw van Buckminster Fuller uit zijn winterslaap haalde. Woertman: “De Aviodome-hal krijgt momenteel een tweede leven als eventlocatie in Amsterdam. Dat is hoogwaardig hergebruik op zijn best.”
Afhaakmomenten
Hoogwaardig hergebruik is de toekomst van de bouw en met name van de woningbouw, stelde Sander Woertman. Toch is het nog niet de gangbare praktijk: “Je zou zeggen: ‘Waar wachten we nog op?’.” Maar de bouw is complex en hergebruik daarbovenop ook nog eens. Er zijn nog veel afhaakmomenten, aldus Woertman: “Als partijen zich afvragen waar ze het meeste circulaire of milieuimpact mee kunnen maken, hobbelt hoogwaardig hergebruik ergens achteraan. Ook opschalen is een afhaakmoment. En, als laatste; vanuit beleid en overheid is er geen prikkel om te starten met hoogwaardig hergebruik.”
Derkjan Hooijer gaf op de VERAS-bijeenkomst een toelichting op de oogstcampagne hardhout van Coöperatie Insert.
Intrinsieke motivatie
Toch is hoogwaardig hergebruik belangrijk. En niet alleen als instrument op weg naar een circulaire bouw met gesloten kringlopen. Sander Woertman: “Er is nu al veel fluctuatie en onzekerheid rondom eindige primaire grondstoffen. Sommige bouwbedrijven zoeken al naar alternatieven, kijken of ze materialen lokaal kunnen halen, ontwikkelen innovaties om onafhankelijk te worden van de grondstoffenmarkt.”
In de bouwpraktijk van nu is intrinsieke motivatie de belangrijkste drijfveer om te kiezen voor hoogwaardig hergebruik, stelt Woertman. Hij haalde wooncomplex Boschgaard in ’s Hertogenbosch aan, een ontwerp van architectenbureau Superuse: “85% van de bouw hier is secundaire materiaalstroom.” Om meteen terug te komen op een belangrijk afhaakmoment: “Het gebouw kreeg voor die secundaire materiaalstroom nul subsidie vanuit de overheid. Had men hier isolatie uit duurzame steenwol gebruikt, dan was dat wel het geval geweest. Maar men koos hier voor hergebruikte isolatie. Consequentie: geen subsidie.”
De hele keten aanpakken
Volgens Sander Woertman komt hoogwaardig hergebruik alleen van de grond als de hele keten wordt aangepakt: “Het Transitieteam Circulaire Bouw Economie is in 2018 begonnen met het voorbereiden van de bouw op deze transitie. Vanuit een basiskamp hebben we met koplopers kennis ontwikkeld en nu gaan we met het peleton verder.”
Hoogwaardig hergebruik vraagt om een andere business case en een heel andere manier van bouwen, aldus Woertman. Hij haalde als voorbeeldproject SAWA aan, het Rotterdamse woongebouw uit hybride houtbouw dat inmiddels bijna is opgeleverd: “In het gebouw is veel gebruik gemaakt van biobased materialen, het ontwerp is losmaakbaar. Dit gebouw is herbruikbaar. Daar moet het heen.”
Laten we aan de slag gaan.”
Actielijnen
Vanuit het Transitieteam Circulaire Bouw Economie stimuleren verschillende actielijnen hoogwaardig hergebruik. Woertman: “Eén daarvan is het eerder betrekken van de sloopaannemer. Daarnaast is fysieke opslag van belang. We helpen met het opzetten van een landelijk netwerk van materialenhubs. We moeten niet het wiel opnieuw uitvinden, maar ecosystemen onderzoeken en opzetten, kennis concentreren op een centrale plek. We doen het ook niet alleen. Twee initiatieven zijn heel belangrijk; het ministerie van VRO is gestart met het verankeren van circulair slopen en hoogwaardig hergebruik binnen de sector. En regionale ontwikkelmaatschappijen opereren op regionaal niveau als aanjagers van innovaties en concurrentiekracht. Laten we aan de slag gaan!”
Circulair slopen meetbaar maken
Circulair slopen meetbaar maken, dat is de inzet van de Gunningtool circulair slopen van de Stichting Veilig en Milieukundig Slopen SVMS. Max Hulshof van de SVMS lichtte op de VERAS-bijeenkomst het initiatief toe: “De gunningtool is een van de trajecten die begin 2024 van start ging, als nieuwe tool naast de al bestaande SVMS-producten als de BRL SVMS 007 en de Verificatieregeling Circulair Sloopproject. Het idee achter de gunningstool is om een invultool te ontwikkelen waarmee je de circulairiteit van een project kunt meten, inzichtelijk kunt maken. In de praktijk ontbreekt standaardisatie.”
Toegevoegde waarde van de gunningstool volgens Hulshof: hij stimuleert circulair sloopwerk en zorgt dat dat een hogere waardering krijgt. “De tool bevat een semikwantitatieve scoringsmethode en een zichtbare onderliggende dataset.”
De huidige tool werkt momenteel nog met een Excelbestand. Hulshof: “We willen in de toekomst naar een webapplicatie.” In 2025 gaat de Stichting Veilig en Milieukundig Slopen van start met het testen van de tool, in tien circulaire projecten. Hulshof. “Vier projecten hebben zich aangemeld, we zoeken er nog zes.”
Max Hulshof van de Stichting Veilig en Milieukundig Slopen SVMS lichtte de Gunningtool circulair slopen toe.
BRL en verificatieregeling
De BRL SVMS 007 is een beoordelingsrichtlijn voor veilig en milieukundig slopen, inclusief eisen rondom milieu- en arbowetgeving. De Verificatieregeling Circulair Sloopproject is een projectcertificatie als aanvulling op de BRL en biedt aannemers en opdrachtgevers handvatten voor de implementatie van circulariteit – in voorbereiding op en uitvoering van een sloopproject en bij de afzet van geoogste materialen. De verificatie zorgt voor een dubbele borging. Hij mag alleen worden afgegeven door certificatie-instellingen die geaccrediteerd zijn voor de BRL SVMS-007. Daarnaast komen alleen sloopbedrijven voor de verificatie in aanmerking die kunnen aantonen dat ze werken op het niveau van de BRL SVMS-007.
Bron: Verificatie Circulair Sloopproject, Stichting veilig en milieukundig slopen
Hergebruik van hardhout
Derkjan Hooijer gaf op de VERAS-bijeenkomst een toelichting op de oogstcampagne hardhout van Coöperatie Insert. De coöperatie, vanuit de VERAS opgericht, heeft dertien kernleden die zich inzetten voor het opschalen van een nieuwe circulaire materiaalstroom van herbruikbaar hardhout. Hooijer: “Die VERAS-leden zijn mooi verdeeld over Nederland, zodat we een goede dekking hebben voor de oogst en verwerking van hardhout uit slooppanden. Wij demonteren het hardhout uit circulaire sloopprojecten, verwijderen verf en kit en halen schroeven en spijkers uit het materiaal. Vervolgens lamineren en vingerlassen we het hardhout en maken er balken van die onder KOMO en FSC uitgeleverd worden, zodat het hout voldoet aan de huidige normen.” Uit het hardhout van de Coöperatie worden ondermeer kozijnen en deurprofielen vervaardigd. Hooijer: “Slopers die vragen hebben over de aanlevervoorwaarden of andere zaken kunnen altijd bij de coöperatie terecht.”
De VERAS-bijeenkomst werd afgesloten met de uitreiking van de Verklaring circulair sloopproject door de Stichting Veilig en Milieukundig Slopen. Kees van Dongen van de SVMS vergaf de verkaring onder meer aan de Scheffergroep, die in 2024 de bijna 17.000 vierkante meter grote IJsselhallen in Zwolle circulair sloopte. Ook de circulaire sloop van het stadskantoor in Helmond door A. Jansen BV ontving de Verklaring circulair sloopproject. Als laatste werd de verklaring uitgereikt aan Vermeulen & Zonen Sloopwerken uti Breda, voor het circulair slopen van de staalconstructie van een pand aan de Belcrumweg in Breda.
Op de VERAS-bijeenkomst werd de Verklaring circulair sloopproject door de Stichting Veilig en Milieukundig Slopen toegekend aan drie circulaire sloopprojecten.