Emissieloos bouwen wordt de norm

Tekst: ing. Frank de Groot

We gaan nog even terug naar 2 november 2022: de Raad van State komt op die dag tot de conclusie dat de bouwvrijstelling niet meer gebruikt mag worden bij bouwprojecten. Wat is er aan de hand? Sinds 1 juli 2021 bevat de Wet natuurbescherming de bouwvrijstelling. Deze bouwvrijstelling gaat over projecten die een aantoonbare kans hebben op stikstofneerslag in nabijgelegen natuurgebieden, dus niet de simpele dakkapel op een woning. De bedoeling van de bouwvrijstelling was dat bij de vergunningverlening voor een project geen rekening hoefde te worden gehouden met de stikstofuitstoot van bepaalde bouwactiviteiten. Alleen de uitstoot tijdens de gebruiksfase speelde nog een rol bij de vergunningaanvraag. Het werd hierdoor eenvoudiger om vergunningen te verlenen voor bouw- en infrastructurele projecten. De Raad van State heeft echter vorig jaar geoordeeld dat deze regel geen stand houdt. De uitspraak is gedaan in de zaak betreffende het ‘Porthos-project’ (opslag van CO₂ uit het Rotterdamse havengebied in lege gasvelden onder de Noordzee), maar geldt voor alle bouwprojecten.

Foto: De Schans BV.

Waarom geen bouwvrijstelling?

De vraag is natuurlijk waarom die bouwvrijstelling van tafel is geveegd. De bouwvrijstelling voldoet volgens de Raad van State niet aan het Europese natuurbeschermingsrecht. Uit de rechtspraak van het Europese Hof van Justitie in Luxemburg volgt allereerst dat alleen toestemming voor een project mag worden gegeven als uit onderzoek blijkt dat zeker is dat individuele beschermde natuurgebieden daardoor geen schade oplopen. Dat is wat anders dan een beoordeling op een hoger landelijk schaalniveau waarvan de Nederlandse wetgever uitgaat.

Verder volgt uit de rechtspraak van het Europese Hof dat een maatregelenpakket, zoals de wetgever voorstelt, alleen als onderbouwing gebruikt mag worden als die maatregelen ook echt zijn uitgevoerd en de verwachte voordelen daarvan vaststaan. Het overgrote deel van de maatregelen (zoals in het Programma Aanpak Stikstof) is echter nog niet uitgevoerd. Al met al staat volgens Raad van State niet vast dat de toekomstige verbetering van de natuur zo groot is, dat de stikstofneerslag van bouwactiviteiten daartegen wegvalt.

Wat betekent dit?

Hoewel de bouwvrijstelling van tafel is, betekent dat volgens de Raad van State niet dat er nu een algehele bouwstop geldt. Net als in de situatie vóórdat de bouwvrijstelling werd ingevoerd, blijft het mogelijk om per project onderzoek te doen naar de mogelijke gevolgen van de uitstoot van stikstof. “Deze uitspraak betekent dat elk bouwproject weer apart beoordeeld moet worden op stikstofuitstoot, waardoor bouwprojecten opnieuw drastisch zullen worden vertraagd en de kosten toenemen”, aldus een reactie van AFNL en de Nederlandse Ondernemersvereniging voor Afbouwbedrijven (NOA), na de uitspraak.

Probleem is vooral dat dus in elk individueel geval berekend zal moeten worden hoe groot de stikstofuitstoot is en wat de gevolgen daarvan zijn voor de natuur. In een aantal gevallen zal voor alternatieve oplossingen gekozen moeten worden gekozen, bijvoorbeeld salderen of een passende beoordeling. Dat betekent heel veel maatwerk met veel extra onderzoeklasten. Ook speelt een tekort aan stikstofspecialisten een rol.

Foto: De Bie Buitenwerk.

Ambities uit de markt

Emissieloos bouwen wordt gelukkig niet alleen gedreven door harde regelgeving. In het Regeerakkoord 2021-2025 is de ambitie van 60% CO₂-reductie in 2030 ten opzichte van 2018 opgenomen. Nog verder gaat het doel van De Groene Koers (DGK): een uitstootvrije(re) bouw- en infrasector in 2030. De Groene Koers is een initiatief van MKB Infra, Bouwend Nederland, BMWT, CUMELA en VHG. Mobiele werktuigen en materieel in de bouw-, infra- en groensector zullen steeds minder emissies, zoals CO₂, NO_x en fijnstof moeten uitstoten om klimaatdoelstellingen te realiseren. De bouw-, infra- en groensector dragen op deze manier bij aan de praktische invulling van: Klimaatakkoord, Schone Lucht Akkoord, Green Deal Duurzame Logistiek in de Bouw, Green Deal Het Nieuwe Draaien en Green Deal Zero Emissie Stadslogistiek (ZES).

Vanaf 1 januari 2025 moeten verder minimaal dertig steden een zero-emissie zone hebben ingesteld, zo is afgesproken in het Klimaatakkoord. Vanaf die datum moeten alle nieuwe vracht- en bestelauto’s die een zero-emissie zone in willen rijden emissievrij aangedreven zijn. Vanaf 2030 moeten alle voertuigen in de zero-emissies zones volledig emissievrij rijden.

Ook contractueel zullen opdrachtgevers waarschijnlijk steeds vaker eisen dat een project wordt uitgevoerd, zonder directe emissies op de bouwplaats en met gebruik van groene stroom of groene waterstof. Bedrijven die snel duurzamer materieel gaan inzetten op projecten zullen dus worden beloond. Conclusie: emissieloos bouwen wordt steeds minder vrijblijvend.

En nu?

Op 25 november heeft het kabinet een stikstofaanpak gepresenteerd, waardoor er daadwerkelijk stikstofruimte voor de bouw en infra beschikbaar komt. Onderdeel van die aanpak is een eenmalige vrijwillige regeling voor ondernemers die piekbelaster zijn en subsidie voor bouwbedrijven die hun bouwmaterieel verduurzamen (Subsidieregeling Schoon en Emissieloos Bouwmaterieel (SSEB)). Elders in deze Uitgelicht gaan we dieper in op de SSEB. Verder is een Routekaart Schoon en Emissieloos Bouwen (SEB) opgeleverd (www.opwegnaarseb.nl) die laat zien hoe we tot de benodigde vermindering van de uitstoot van stikstof, CO₂ en fijnstof komen in de bouwsector, inclusief maatregelen en acties om daar te komen. Verder gaan Rijkswaterstaat, ProRail en het Rijksvastgoedbedrijf emissiearme bouwprojecten een impuls geven via hun aanbestedingen.

Tot slot is nog het kennis- en innovatieprogramma Schoon en Emissieloos Bouwen opgezet door de ministeries van IenW, BZK en EZK. Het programma richt zich onder andere op het toepassen van lichtere en duurzame bouwmaterialen en op prefab woningen. Want hoe meer bouwonderdelen al tevoren gemaakt kunnen worden (‘prefab’)  hoe minder uitstoot dit oplevert op de bouwplaats zelf en hoe minder vervoersbewegingen er nodig zijn. Ook wordt bijgedragen aan het ontwikkelen van emissievrije bouwplaatsen, met aandacht voor bouwhubs, digitalisering en inzet van emissievrije werktuigen. Om de ontwikkelde kennis en innovaties in de praktijk te demonstreren en optimaliseren worden er living labs ingericht. Uiteindelijk moeten al deze initiatieven resulteren in meer stikstofruimte voor de bouw en infra.