Met prefab sturen op kosten en kwaliteit
In de duurzaamste sociale huurwoningen van Den Bosch betalen bewoners per maand 7 euro voor het verwarmen en koelen van hun appartement en 12 euro voor warm water. Hoe dat kan? Door een doordacht architectonisch ontwerp te koppelen aan slimme installatietechniek en kien – lees: prefab – bouwen. Jan van den Akker was namens mkb-bouwbedrijf HuybregtsRelou bij het project betrokken: “In dit project draagt prefab bouwen bij aan twee belangrijke maatschappelijke vraagstukken: goede sociale huisvesting en de energietransitie.”
Flat rate voor warmte en water in sociale woningbouw
Directeur inkoop/calculatie Jan van den Akker van HuybregtsRelou in Son: “Duurzaamheid en energiebesparing zijn bereikt door een integrale aanpak van ontwerp, bouw en installaties én door het sturen op de bouwkosten.”
Tekst: Hans Fuchs
Foto’s: Kees Stuip BrabantWonen
Zes moderne appartementencomplexen met sociale huurwoningen bouwt woningcorporatie BrabantWonen in de Gestelse Buurt, een aandachtswijk aan de zuidrand van Den Bosch. Twee van de zes complexen zijn inmiddels opgeleverd en bewoond, aan de Rodenbachstraat en de Guido Gezellelaan. Op dat laatste adres staat het bouwbord nog voor de deur en prijst in vette rode letters aan waar we hier mee te maken hebben: “Het meest duurzame complex van ‘s Hertogenbosch.”
Het bouwbord noemt daar verder geen getallen bij, maar BrabantWonen heeft ze paraat: de sociale huurwoningen verbruiken voor verwarming tussen circa 800 kWh/a (tussenappartement) en 1100 kWh/a (hoekappartement). Dat is weinig, voor appartementen van65 tot 70 vierkante meter. En ook het waterverbruik is bescheiden. In de badkamers stroomt het water – rechtstreeks verwarmd met stroom van de PV-panelen op het dak – uit een neveldouche met bespaarknop. Alleen dat levert al 40% waterbesparing op.
Flat rate
Bij de sociale huurwoningen van BrabantWonen namen corporatie, architectenbureau, adviseurs en bouwbedrijf een project in Oostenrijk als voorbeeld. Woningcorporatie Neue Heimat Tirol bouwde in 2017 duurzame appartementen met een huurprijs van 5 euro per vierkante meter per maand – inclusief verwarming en warm water. Omgerekend: bij een appartement van 70 vierkante meter liggen de maandlasten voor huurders op 350 euro.
De Oostenrijkse corporatie zette in deze (en latere) woningen in op collectieve laagtemperatuur verwarming en een duurzame, onderhoudsarme gebouwschil, gekoppeld aan een goede exploitatie, eenvoud in de installatietechniek – met alle aandacht voor het wooncomfort van de huurders.
Dat kunnen wij ook, dachten ze bij BrabantWonen en lieten voor de nieuwbouw in de Gestelse buurt naar voorbeeld van de collega’s in Oostenrijk een flat rate afrekening voor verwarmen en warm water ontwikkelen. In de nieuwbouw in Den Bosch kwam dat uit op een vast bedrag van 7 euro per maand voor verwarmen en koelen. Voor warm water zijn huurders hier 12 euro per maand kwijt en wordt achteraf afgerekend naar daadwerkelijk verbruik.
Integrale aanpak
Duurzaamheid en energiebesparing waren in Den Bosch van meet af aan hoofddoelen, vertelt directeur inkoop/calculatie Jan van den Akker van HuybregtsRelou in Son: “Dat is bereikt met een integrale aanpak van ontwerp, bouw en installaties én door het sturen op de bouwkosten. De transparante architectuur maakt dankzij een dubbele glasgevel optimaal gebruik van de zonnewarmte, de slimme installaties draaien op duurzaam opgewekte energie. De gebouwen bestaan uit beton, staal en aluminium en zijn modulair en demontabel. Het toegepaste materiaal is herbruikbaar en de installaties hebben een hoge levensduur.”
Snel en droog bouwen
HuybregtsRelou opteerde in Den Bosch voor een constructie in prefab beton, waarmee snel en droog kon worden gebouwd. De appartementencomplexen hebben dragende prefab betonwanden, massieve prefab betonnen vloeren en prefab betonnen galerij- en balkonvloeren. Aan de galerij is gebruik gemaakt van 100 mm dikke niet dragende gevelsluitende prefab betonelementen. Jan van den Akker: “Het enige ‘natte’ beton zijn de onderlinge stekverbindingen tussen de elementen. Voor de draagconstructie van de PV-panelen op het dak zijnbetonkolommen gebruikt uit de wederopbouwflats die moesten wijken voor de nieuwbouw.”
“Hier is de kunst van het weglaten in de praktijk gebracht. Een conventioneel appartementengebouw heeft een schil uit baksteen, isolatie, een binnenspouwblad. Dat hebben we hier allemaal niet.”
De kunst van het weglaten
Onder aan de streep zijn de appartementencomplexen van BrabantWonen drie keer lichter dan vergelijkbare gebouwen. Jan van den Akker: “Hier is de kunst van het weglaten in de praktijk gebracht. Een conventioneel appartementengebouw heeft een schil uit baksteen, isolatie, een binnenspouwblad. Dat hebben we hier allemaal niet. Dat levert – in combinatie met de installatietechniek – ook een veel betere CO2-uitkomst op dan bij een regulier gebouwde woning.”
De kosten voor bouw en installaties liggen hier circa 25% boven de reguliere vierkante meter prijs voor een appartement. Maar dat kan dit project goed hebben, aldus Van den Akker. Die kosten verdienen de gebouwen gewoon terug. “De totalcost of ownership valt hier uiteindelijk toch goed uit. In de exploitatie en dankzij de restwaarde loont de extra investering zich”, aldus Van den Akker.
Bonus van prefab: kwaliteit
Prefab vraagt veel voorbereiding, maar heeft als bonus een kortere bouwtijd – met alle voordelen van dien op de bouwplaats: minder transportbewegingen, minder overlast. “Knelpunten zijn bovendien vooraf inzichtelijk en kunnen vanuit het model worden opgelost”, vertelt Jan van den Akker: “En alle bouwpartijen zitten aan de voorkant van het traject aan één tafel, dat maakte ook dat dit project een collectieve, gedeelde inspanning werd.” Prefab levert bovendien kwaliteit op, betoogt Van den Akker: “Prefab zorgt voor eenduidige oplossingen en minder aansluitingen”, aldus Van den Akker
De twee sociale huurcomplexen van BrabantWonen zijn luchtdicht gebouwd. Van den Akker: “De gebouwen scoren een uitstekende Qv10 waarde. Zo draagt prefab bouwen al met al bij aan twee belangrijke maatschappelijke vraagstukken: het zorgt voor sociale huisvesting van hoge kwaliteit en geeft vorm aan de energietransitie in de woningbouw.”
Boost voor de buurt
De appartementengebouwen naar ontwerp van architectenbureau M10 uit Eindhoven leveren niet alleen duurzame sociale huurwoningen op – ze zijn ook bedoeld als impuls voor de Gestelse buurt. De aandachtsbuurt scoort vergeleken met het stedelijk gemiddelde in Den Bosch onder de maat als het gaat om leefbaarheid. BrabantWonen was een van de partijen achter een nieuwe buurtvisie, samen met de gemeente, welzijnsorganisatie Farent en de politie. Insteek: ‘een krachtige buurt waarin men omkijkt naar elkaar en waar mensen met plezier wonen’. In de nieuwe sociale woningbouwcomplexen van M10 komt dat onder meer tot uiting in de buurtruimte op de begane grond, die vrij toegankelijk is voor bewoners van de Gestelse buurt.
Open en transparant
Glas, beton en aluminium: de galerijflats naar ontwerp van M10 doen in niets denken aan de portiek-etage flats uit de wederopbouwtijd die ze vervangen. De nieuwe appartementenblokken zijn ontwikkeld op basis van The Natural Step, een ontwerpaanpak waarin vier duurzaamheidsprincipes centraal staan.
De gevels hebben rondom glas – ook de koppen zijn als voorzijde ontworpen. De grote glasvlakken zorgen voor openheid en transparantie en laten zonlicht maximaal binnen. Alle appartementen zijn voorzien van een ongeïsoleerde serre die de warmtevraag vermindert. De collectieve ruimte op de begane grond is gekoppeld aan het centrale trappenhuis. Dit komt uit op de daktuin, die is voorzien van een pergola met PV-panelen en zonnecollectoren.
Voor het ontwerpen van deze appartementen is niet gewerkt met de BENGberekening, maar met de nZEBtool. Daarmee konden ontwerpkeuzes voor isolatie en installaties op een betrouwbare manier onderzocht worden en kon bijvoorbeeld ook de kwaliteit van de kozijnen worden meegenomen, om de laagtemperatuur verwarming goed tot zijn recht te laten komen.
Warmte uit zout
De sociale huurappartementen van BrabantWonen worden verwarmd met een FlamcoFlexthermEco boilervat. Dit boilervat is voorzien van zout dat gebruik maakt van de overgang van vloeibaar naar vast om warmte vast te houden. Met 75 kilo zout kan circa 180 liter water op 58 °C worden verwarmd. Door de boiler te koppelen aan de zonnepanelen op het dak, functioneert de boiler als buffer voor de overmaat van elektra overdag (goed voor circa vier dagen aan energie).
Laagtemperatuur afgiftesysteem
In de woningen zorgt een laagtemperatuur afgiftesysteem (LTA) met JagaStradaHybrid convectoren voor zowel laagtemperatuur verwarmen (45 °C) als hoog temperatuur koelen (18 °C). De warmte wordt collectief verzorgd door een brine/water warmtepomp van circa 40 kW, die met 10 gesloten bronnen warmte uit de grond (4-11 °C) haalt en ‘verpompt’ naar 35-45 °C. De aansturing gebeurt per cluster van appartementen. Iedere woning heeft daarnaast twee zomernacht ventilatieluiken. De reguliere ventilatie gebeurt via individuele balansventilatieboxen.
Projectgegevens
Opdrachtgever: BrabantWonen, Den Bosch
Architect: Studio M10, Eindhoven
Projectarchitect: Douwe Boonstra
Hoofdaannemer: HuybregtsRelou, Son
Advies duurzaamheid: Bouwnext, Ede
Advies installaties:Kemkens Technische Installaties, Oss
Advies prefab: Goudstikker-de Vries Ingenieursbureau voor bouwtechniek, Den Bosch