Feiten en fabels over hoogwaardig hergebruik

Tekst: Frank de Groot , met dank aan AT Osborne

Dakpannen hebben een dermate lange levensduur dat ze prima hoogwaardig zijn her te gebruiken. Foto: Luijtgaarden.

Bij circulair bouwen denken we al snel aan recycling: dat is hergebruik van ‘afval’ in laagwaardige toepassingen. Denk aan bakstenen en dakpannen die worden vergruisd en toegepast in de grond, weg- en waterbouw (GWW). Laagwaardig hergebruik betekent dat er nog steeds nieuwe materialen nodig zijn voor vervanging. Het recycleproces van laagwaardig hergebruik kost bovendien veel energie, water, machines en geld en brengt waardevernietiging met zich mee; een gebouw heeft meer waarde dan ondergrond van een weg.

Een circulaire economie is gericht op het sluiten van de kringloop. Daarom willen we materialen en producten het liefst hoogwaardig hergebruiken, zodat deze in de ideale situatie ‘eeuwig’ kunnen worden hergebruikt. Voorbeeld: een gebruikte dakpan wordt opnieuw gebruikt als dakpan, een gebruikte draagbalk wordt opnieuw gebruikt als draagbalk.

Terughoudendheid

Momenteel zijn veel opdrachtgevers en opdrachtgevers terughoudendheid met het hoogwaardig hergebruiken van materialen. Zij grijpen sneller naar wat zij al kennen, namelijk het gebruik van primaire materialen en producten. Het idee leeft dat ze bij hergebruik te maken krijgen met allerlei vragen, onder andere rond kwaliteit, risico’s en veiligheid, problemen omtrent garanties, aansprakelijkheid en NEN-normen die vanuit het Bouwbesluit 2012 zijn aangewezen. Hoe is de kwaliteitsborging? Voldoet het materiaal en/of bouwproduct aan de wet- en regelgeving? Hoe krijg ik zekerheid en hoe wordt omgegaan met garanties en aansprakelijkheid?
CE-markering
Voor nieuwe producten wordt een CE-markering afgegeven. Het behouden van deze CE-markering is een mogelijke belemmering voor het hergebruik van materialen en producten. Wanneer voor het oorspronkelijke product geen CE-markering vereist was, vormt de CE-markering voor het hergebruikte product ook geen belemmering. Als die CE-markering wel vereist was en dat product opnieuw in de handel wordt gebracht, voor bijvoorbeeld hergebruik in een ander gebouw, dan wordt de aanbieder van het product aangemerkt als de distributeur van het product. De distributeur moet in dat geval aantonen dat het product voldoet aan de wettelijke vereisten.
Wijzigt het product zodanig dat het niet meer voldoet aan de eerder afgegeven prestatieverklaring? Dan kan de kwaliteit van het product worden aangetoond door het opnieuw te keuren of biedt overdimensioneren mogelijk een oplossing. Overdimensioneren houdt in dat voor bijvoorbeeld een draagconstructie extra materiaal wordt gebruikt, zodat er geen enkel risico op instorten bestaat. Dat kent overigens het dilemma dat het dus méér materiaal kost, terwijl we eigenlijk ons materiaal gebruik willen verminderen.

Mooi voorbeeld van circulariteit: hergebruik van 100 jaar oud dakhout voor nieuwe dakramen van Velux. Velux produceert de ramen samen met A.van Liempd Sloopbedrijven. Foto: Velux.

Overdimensioneren

Overdimensioneren is dus een mogelijke oplossing om juridisch te borgen dat gebruikte materialen hoogwaardig worden hergebruikt. Een goed voorbeeld hiervan is het circulaire gebouw ‘de kind- en jeugdkliniek’ in Kloetinge. Dit gebouw is (circulair) ontworpen door Taco Tuinhof van Rothuizen Architecten. Voor dit gebouw is onder meer een houten draagconstructie gebruikt, waarvan het hout afkomstig is uit het oude districtskantoor van Rijkswaterstaat in Terneuzen. Door de houten draagconstructie te voorzien van extra houten draagbalken, is geborgd dat de constructie over voldoende draagkracht beschikt en tevens voldoet aan de geldende bouwvoorschriften.
Een ander voorbeeld is het renovatieproject van de Hoogstraat in Rotterdam. In dit project is het originele betoncasco verwijderd en vervangen door een (deels) stalen donorskelet. IMd Raadgevende Ingenieurs gebruikte in dit project stalen balken, afkomstig uit andere (gesloopte) gebouwen. De herkomst van het gebruikte staal was echter onbekend. Daarom moest de kwaliteit worden aangetoond door de balken en buisprofielen te onderwerpen aan allerlei testen. Aan de hand van de testresultaten is aangetoond dat de hergebruikte balken van voldoende kwaliteit zijn. Ook is voor cruciale onderdelen gebruik gemaakt van overdimensionering. Opgemerkt moet wel worden dat hergebruik van stalen draagconstructies uiteraard wordt vergemakkelijkt door deze demontabel toe te passen, dus met boutverbindingen.

Bouwbesluit 2012

Hergebruik van bijvoorbeeld oude deuren kan een conflict opleveren met de prestatie-eisen voor nieuwbouw in Bouwbesluit 2012. Een oude deur is vaak 2,00 of 2,10 meter hoog, terwijl voor nieuwbouw 2,30 meter is vereist. Ook trapmaten van oude trappen voldoen vaak niet voor nieuwbouw. Afwijken van de prestatie-eisen en zelfs van de functionele eisen uit het Bouwbesluit 2012 is mogelijk als het bouwwerk of het gebruik daarvan met de gekozen oplossing ‘tenminste dezelfde mate van veiligheid, bescherming van de gezondheid, bruikbaarheid, energiezuinigheid en bescherming van het milieu biedt’ (Bouwbesluit art. 1.3, 2012). Als een innovatieve technische oplossing niet aan de prestatie-eis voldoet, kan in bepaalde gevallen door middel van het gelijkwaardigheidsbeginsel alsnog voldaan worden aan het Bouwbesluit.
Ook gelden uitzonderingen voor particuliere woningen (art. 1.12a Bouwbesluit 2012). Op grond van artikel 1.12a van Bouwbesluit 2012 hoeft bij het bouwen van een woonfunctie voor particulier eigendom niet aan de in dit artikel genoemde afdelingen en artikelen te worden voldaan. Daarnaast is voor een aantal afdelingen bepaald dat niet de nieuwbouwvoorschriften van toepassing zijn maar de voorschriften van een bestaand bouwwerk.

Garanties

Leveranciers geven vaak geen garantie op gebruikte materialen. Maar ook zonder garantie heb je rechten. Op grond van het algemene stelsel van conformiteit heeft koper/gebruiker recht op een deugdelijk product. Dit betekent dat geleverde materialen of producten tijdens de normale levensduur geschikt zijn voor normaal gebruik. Het ontbreken van een garantie heeft wel tot gevolg dat de koper/gebruiker moet bewijzen dat het geleverde niet voldoet aan de verwachtingen die hij redelijkerwijs mocht hebben.
Mogelijke oplossingen:

• Leveren van extra producten. Soms werkt het beter om extra gebruikte materialen neer te zetten als vervanging voor mogelijke kapotte producten, in plaats van garantie af te dwingen.
• Bieden van een omruilmogelijkheid bij gebreken. Een kapotte dakpan kan dan bijvoorbeeld na tien jaar gewoon vervangen worden.
• Afspraken over kwaliteitsbeoordeling. Bijvoorbeeld dat de leverancier en/of een onafhankelijke derde beoordeeld of de producten deugdelijk zijn. Als het product ondeugdelijk is, draagt de leverancier zorg voor herstel.
• Terugname verplichting met bepaalde restwaarde. Maak afspraken met de leverancier over het terugnemen van gebruikte materialen. Met een restwaarde voor de dakpannen wordt het risico van de afwezigheid van een garantie beperkt.
• Risico afkopen. Koop het risico van te voren af door bijvoorbeeld afspraken te maken met de leverancier over wat de extra kosten zijn van een garantie of van vervanging.
• Maak heldere afspraken over ketensamenwerking, overdimensionering en onafhankelijke toetsing. Denk aan het toevoegen van een extra houten draagbalk aan een constructie om zo door middel van overcapaciteit aan draagvermogen makkelijker garanties af te kunnen geven. In plaats van garantie te geven op alle onderdelen, wordt een onafhankelijke constructeur ingeschakeld die na oplevering het geheel nog eens naloopt. Het uitgangspunt verschuift dan naar het voorkomen van structurele gebreken in plaats van ze te mitigeren door middel van een garantie.

Bron: Whitepaper ‘Circulaire materialen in de bouw – Juridische feiten en fabels over hoogwaardig hergebruik’, AT Osborne, 2021. Downloaden: https://atosborne.nl/artikel/circulaire-materialen-in-de-bouw/