Hoe vrijblijvend zijn klimaatadaptieve maatregelen?
Net als in het buitenland, krijgen we ook in Nederland steeds vaker te maken met zware buien, langdurige droogte en extreme hitte. Om ons tegen de gevolgen daarvan te beschermen, is het nodig dat we onze omgeving aanpassen. Dat betekent ook dat we anders moeten gaan bouwen. Maar welke afspraken zijn daarover gemaakt en welke rol speelt de wet- en regelgeving hierin?
De overstromingen in Zuid-Limburg, maar ook Wallonië en de Duitse deelstaten Noordrijn-Westfalen en Rijnland-Palts, veroorzaakten in juli 2021 veel schade en slachtoffers.
In het Regeerprogramma van 14 september 2024 worden onder meer de maatregelen ten aanzien van energietransitie, leveringszekerheid en klimaatadaptatie uit het hoofdlijnenakkoord, in gang gezet. Wat betreft klimaatadaptatie lezen we: ‘Het kabinet presenteert in 2026 een nieuwe Nationale Klimaatadaptatie Strategie (NAS) met doelen voor infrastructuur, zoetwaterbeschikbaarheid, gezondheid, wonen, cultureel erfgoed, landbouw en natuur. Er komt een kabinetsbrede actieagenda hitte (2025). In 2024-2025 worden bovenregionale stresstesten wateroverlast uitgevoerd. Dan weten we wat de effecten kunnen zijn van een vergelijkbare bui als in Limburg (in 2021) (‘waterbom’). In het najaar 2026 komt het kabinet met een beleidsprogramma ‘Bodem, Ondergrond en Grondwater’ zodat bodems klimaatbestendiger zijn.’
Noodzaak klimaatadaptatie
De klimaatverandering gaat harder dan we tot nu toe voorspelden. Architecten- en ingenieursadviesbureau Sweco concludeert niet voor niets in een onderzoek (zie elders in deze Uitgelicht) dat met name steden in Noordwest-Europa zijn ontworpen om de bevolking te beschermen tegen kou, maar niet tegen hitte. Afgelopen zomers kreeg Europa veelvuldig te maken met hitte en droogte, maar ook wateroverlast door zware regen. We hebben allemaal nog de beelden van het Spaanse Valencia en omgeving voor ogen. Dit gebied werd na noodweer op 29 oktober 2024 getroffen door ongekende overstromingen. Een versnelling en opschaling is daarom nodig om Nederland in 2050 klimaatbestendig en waterrobuust te hebben ingericht. We moeten er daarom voor zorgen dat klimaatadaptieve maatregelen standaard worden meegenomen in bouwontwikkelingen. Om ervoor te zorgen dat er inderdaad stappen worden gezet zijn er diverse afspraken, akkoorden en wet- en regelgeving ontwikkeld.
Hoog water bij Deventer. Foto: Frank de Groot.
Wat is er al afgesproken?
De rechter heeft in 2015 in de Klimaatzaak Urgenda tegen de Nederlandse Staat bepaald dat de Nederlandse staat ervoor moest zorgen dat Nederland eind 2020 ten minste 25% minder broeikasgassen uitstoot dan in 1990. In 2024 heeft het Europese Hof voor de Rechten van de Mens bepaald dat alle staten maatregelen moeten nemen tegen klimaatverandering.
Verder is er na het Klimaatakkoord van Parijs (2015) in 2019 in Nederland het Klimaatakkoord gesloten. Daarbij hebben 150 partijen gewerkt aan voorstellen om de uitstoot van broeikasgas te beperken. Het doel dat voor 2030 in het Klimaatakkoord (2019) staat, is de uitstoot van broeikasgas ten opzichte van 1990 met 49% te verminderen tot 116 megaton CO2 in 2030. De emissiedoelen van het Klimaatakkoord zijn in 2023 verder aangescherpt. Het aangescherpte emissiedoel is om de uitstoot van broeikasgas te verminderen tot 91 Mton CO2 in 2030. Na 2030 zal de uitstoot verder teruggebracht moeten worden om de afspraken voor 2050 te halen.
Klimaatwet
In de Eerste Klimaatwet (2020) staat het kader voor het Nederlandse klimaatbeleid, inclusief het reductiedoel voor 2050. Dit beleid is gericht op het terugdringen van broeikasgassen. De herziene Klimaatwet is op 22 juli 2023 van kracht geworden. Het aangescherpte doel is dat Nederland in 2030 55% (was 49%) minder broeikasgas uitstoot dan in 1990 en dat in 2050 de uitstoot van broeikasgassen teruggebracht is tot netto nul. De wet voorziet in drie beleidsinstrumenten: het vijfjaarlijkse Klimaatplan, de tweejaarlijkse Voortgangsrapportage en de jaarlijkse Klimaatnota. In de jaarlijks uitgebrachte Klimaatnota legt het kabinet verantwoording af over het klimaatbeleid en beschrijft het de voortgang in het afgelopen jaar.
Foto: Frank de Groot
Wet- en regelgeving klimaatadaptatie
Wet- en regelgeving voor klimaatadaptatie is beperkt. Klimaatadaptatie is samen met klimaatmitigatie één van de vier prioriteiten van de Nationale Omgevingsvisie (NOVI). Noemenswaardig is verder de ‘Landelijke maatlat klimaatadaptieve groene gebouwde omgeving’ die duidelijk maakt hoe klimaatadaptief bouwen en inrichten eruitziet. Daarbij geeft de maatlat voor medeoverheden, vastgoedeigenaren en de bouwsector; kwalitatieve doelen, kwantitatieve prestatie-eisen en richtlijnen voor de thema’s overstromingen, wateroverlast, droogte, hitte, biodiversiteit en bodemdaling. Door eenduidigheid en transparantie ontstaat er een landelijk gelijk speelveld. De maatlat is in 2023 aan de Tweede Kamer aangeboden en moet uiteindelijk worden opgenomen in de landelijke regelgeving.