Klimaatdoelen gebouwde omgeving: een brug te ver
De doelstelling om in 2050 klimaatneutraal te zijn is voor de gebouwde omgeving in Nederland realistisch niet haalbaar. Met investeringen in de orde van € 375 miljard, waarvan € 225 miljard als verliesgevend is te beschouwen, zou deze doelstelling financieel nog mogelijk zijn, maar de vereiste arbeidscapaciteit laat zich niet organiseren. Dit geldt in nog sterkere mate voor doelen die in 2040 al (bijna) tot een klimaatneutrale gebouwde omgeving zouden moeten leiden. Dit concludeert het EIB in de zojuist verschenen studie ‘Klimaatambities in de gebouwde omgeving’.
Om tot een klimaatneutrale gebouwde omgeving te komen zullen 7 miljoen woningen en 480 miljoen vierkante meter aan overige gebouwen van het aardgas moeten worden gehaald. Dit vergt € 375 miljard aan investeringen, waarvan € 225 miljard naar schatting onrendabel is. Dit is een immense opgave, maar dit is binnen een periode van 27 jaar niet onmogelijk.
Arbeidscapaciteit fors omhoog
Met de verduurzaming van de gebouwde omgeving zijn op dit moment bijna 60.000 voltijdbanen gemoeid. Om in 2050 klimaatneutraal te zijn zullen in dat jaar ruim 150.000 voltijdbanen ingezet moeten worden. Niet valt in te zien waar deze enorme extra arbeidscapaciteit vandaan moet komen. De instroom in de technische opleidingen neemt eerder af dan toe. Daarnaast ligt een enorme opschaling van buitenlandse arbeidskrachten ook niet in de rede als bedacht wordt dat dezelfde vakkrachten ook voor de energietransitie elders in Europa hard nodig zullen zijn.
De enorme stijging van de vereiste arbeidscapaciteit om in 2050 een klimaatneutrale gebouwde omgeving te realiseren is terug te zien in figuur 1. Tussendoelen voor 2040, zoals de voornemens in Europa om in 2040 al 90% CO2-reductie te realiseren of zelfs volledig klimaatneutraal te zijn in dat jaar, staan nog veel verder af van de realiteit. Het omgekeerd geldt ook: als de horizon kan worden verlegd naar 2060 – of enkele jaren daarvoor – dan ontstaat een veel realistischer pad voor de vereiste arbeidscapaciteit.
Figuur 1. Bron: EIB.
Werkgelegenheid na bereiken doel
Een andere belangrijke kwestie die pleit tegen het extreem opschalen in de tijd, is het voorkomen van het instorten van de werkgelegenheid na het bereiken van het doel. Dan resteert een vervangings- en onderhoudsmarkt met een bijbehorende arbeidscapaciteit van ongeveer 50.000 voltijdbanen, zodat in 2051 dan 100.000 arbeidskrachten op dat moment overbodig zouden worden.
PBL: doelen wel haalbaar?
Recent is een studie uitgekomen van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL). Hierin wordt gesteld dat het doel van klimaatneutraal voor 2050 haalbaar wordt geacht, al geldt dit niet voor volledig ‘fossielvrij’. Uit nadere bestudering van de rapporten blijkt echter dat PBL bij de haalbaarheid alleen gekeken heeft naar de technologische en geofysische haalbaarheid. Het PBL geeft zelf aan dat niet gekeken is naar de economische, maatschappelijke en institutionele haalbaarheid. Hieronder valt uiteraard ook de vereiste arbeidscapaciteit die in de studie van het EIB is bekeken.
Internationale afspraken en rechterlijke uitspraken
Het nemen van meer tijd om naar CO2-neutraliteit in de gebouwde omgeving te komen zal realisatie van het doel om in 2050 een CO2-neutrale samenleving te hebben moeilijk maken. Weliswaar kunnen negatieve emissies elders in de samenleving in theorie compensatie bieden. Maar deze – zoals CO2-opslag – zullen al stevig moeten worden ingezet voor de industrie en landbouw. Wel is er nog ruimte voor flankerend beleid zoals herbebossing, maar dit zal naar verwachting geen volledige compensatie bieden.
Men kan betogen dat de urgentie van het aanpakken van klimaatproblemen is toegenomen en dat internationale afspraken en rechterlijke uitspraken zich verzetten tegen een langere transitieperiode, maar het moet fysiek ook kunnen. Met een pad voor de gebouwde omgeving dat bijvoorbeeld richting 2060 naar klimaatneutraliteit leidt zouden Nederland en Europa ook nog altijd tot de koplopers in de wereld behoren. Als het gaat om de opwarming van de aarde dan ligt de sleutel in Azië, waar inmiddels 60% van de wereldwijde emissies plaatsvinden. De EU-27 is maar goed voor ruim 6% van de emissies en dit aandeel zal in ieder scenario verder gaan dalen.