Klimaatadaptatie steeds minder vrijblijvend

Tekst: Frank de Groot

‘Uit het nieuwe klimaatrapport van de VN blijkt overduidelijk dat het klimaat is opgewarmd door de mens. De invloed van de mens is niet meer ‘zeer waarschijnlijk’ maar ‘onbetwistbaar’.’ Dat meldt het Kennisportaal Klimaatadaptatie (www.klimaatadaptatienederland.nl), na bestudering van het zeer lijvige rapport, dat bijna 4.000 pagina’s omvat. Een paar honderd klimaatwetenschappers uit 66 landen hebben jarenlang aan het rapport meegewerkt. Het dient als basis voor klimaatbeleid van regeringen wereldwijd. Het huidige rapport is trouwens het eerste deel, dat gaat over de natuurwetenschappelijke basis van klimaatverandering. Volgend jaar verschijnen deel twee en drie, over de gevolgen van klimaatverandering en over de mogelijkheden om de uitstoot van broeikasgassen zo snel mogelijk te verlagen.
In ieder geval maakt het eerste deel al duidelijk dat maatregelen nodig zijn. Uiteraard in eerste instantie aan de bron: beperking van de CO2- en methaan-uitstoot, vermindering steenkoolgebruik en stoppen van ontbossing. Maar ook beperking van de gevolgen van de klimaatopwarming, zoals wateroverlast, droogte en hitte-stress. Klimaatadaptieve maatregelen zijn inmiddels noodzaak geworden om onze planeet leefbaar te houden.

Stresstest

Om de juiste klimaatadaptieve maatregelen te kunnen nemen moet eerst in beeld worden gebracht waar de klimaatrisico’s het grootst zijn. Gemeenten, provincies, waterschappen en het Rijk hebben daarom in het ‘Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie’ afgesproken dat ze samen met betrokkenen de kwetsbaarheden in hun gebied in kaart brengen met een stresstest. Uiteindelijk is het de bedoeling dat overheden de stresstest iedere zes jaar updaten, zodat er steeds een actueel beeld is van de kwetsbaarheid van Nederland. Met de Klimaateffectatlas (www.klimaateffectatlas.nl) zijn kaarten beschikbaar die inzicht geven in de effecten van klimaatverandering per gemeente. Of de gevonden kwetsbaarheden daadwerkelijk een probleem vormen wordt duidelijk tijdens de risicodialoog. Dit is een gesprek tussen betrokken partijen intern binnen de gemeentelijke organisaties en extern met overige stakeholders over klimaatadaptatie. De hieruit voortkomende actiepunten komen in de uitvoeringsagenda.

Voorbeeld van klimaatadaptieve aanpak in Heemskerk. Er is gekozen voor waterpasserende bestrating en afkoppeling hemelwaterafvoeren van de woningen. Onder de bestrating liggen infiltratiekratten (Permavoid units). Betrokken partijen: gemeente Heemskerk, aannemings- en hoveniersbedrijf Germieco, Hogeschool Amsterdam, Building Changes, Aquaflow en MKB-INFRA.

Groene daken en gevels zijn effectieve klimaatadaptieve maatregelen: ze bufferen water en verminderen hittestress.

Fysieke maatregelen

Welke fysieke maatregelen zijn er nodig om de openbare ruimte klimaatbestendig te maken? Grote uitdaging is wateroverlast door hevige buien te beperken en tegelijkertijd te anticiperen op langdurige droogteperioden. Dat betekent water snel afvoeren, maar ook vasthouden. Dat kan bijvoorbeeld met waterdoorlatende (waterregulerende, waterpasserende) bestrating, waaronder een infiltrerende fundering is aangebracht met buffervoorzieningen. Deze kan bestaan uit bijvoorbeeld infiltratiekratten, poreuze lavakorrels of Hydrorock® infiltratieblokken van steenwol. Het opgevangen water infiltreert vervolgens langzaam in de bodem of wordt via drainagebuizen afgevoerd naar open water in de buurt. Ook het afkoppelen van de hemelwaterafvoer van woningen van de riolering is een belangrijke maatregel. Open afvoervoorzieningen op maaiveldniveau (zogenoemde wadi’s) kunnen regenwater snel afvoeren naar open water of bijvoorbeeld grindkoffers of andere infiltratievoorzieningen. Interessant in dit verband de ontwikkeling van holle afwateringsbanden langs trottoirs door IDS Group, leverancier van afwateringssystemen. De banden worden afgewisseld met inspectieputten voor reiniging. Belangrijk bij al deze voorzieningen is dat het water ten goede komt aan het aanwezige groen.
Daarnaast is er de verhoogde kans op hittestress. Die kans is te verlagen door schaduwvorming. Dat kan door bomen, zonwering of zodanig ontwerpen dat de zon zoveel mogelijk uit het gebouw wordt gehouden. Maar denk ook aan het vervangen van donkere tegels in tuinen door groen (tegels eruit, groen erin). Groene daken en groene gevels dragen eveneens bij aan een koeler stadsklimaat. Daarnaast zorgen groene daken voor buffering van regenwater. Gebruik verder materialen met lichte kleuren die warmte weerkaatsen, in plaats van absorberen. Stedelijke gebieden blijven in de zomer in de nachten vaak erg warm, doordat donkere materialen dan hun opgenomen warmte weer afgeven.