Stofvrij werken: logisch toch?
Werknemers in de bouwnijverheid nemen gelukkig steeds vaker maatregelen tegen het vrijkomen van het zeer schadelijke kwartsstof. Werkgevers zeggen ook meer te doen aan de stofproblematiek en er wordt vaker gebruik gemaakt van stofbeperkende apparatuur. Toch worden er onder tijdsdruk nog wel eens maatregelen achterwege gelaten. Gevaarlijk voor de gezondheid en Inspectie SZW controleert intensief op ‘zichtbaar stof’ dat vrijkomt. Overtredingen kunnen leiden tot flinke boetes en stillegging van het werk.
Fijnstof is schadelijk voor de gezondheid en dan vooral kankerverwekkende stoffen zoals respirabel kwarts, hardhout, chroom en nikkel. Jaarlijks sterven er in Nederland volgens TNO circa 2.000 – 3.500 mensen aan werkgerelateerd kanker. Vooral in de bouw, houtverwerkende industrie en metaalindustrie is de blootstelling aan kankerverwekkende stoffen hoog. De belangrijkste kankerverwekkende stoffen die in deze sectoren veelvuldig vrijkomen zijn respirabel kwarts, hardhoutstof en lasrook (met daarin soms zeswaardig chroom).
Respirabel stof
Bij het gebruik van (hand)gereedschappen om steenachtige materialen te bewerken is de blootstelling aan de kankerverwekkende stof respirabel kwarts hoog. TNO voert zelf onderzoek uit in een speciale testruimte. Deze ‘Worst Case Room’ is karakteristiek voor een kleine werkomgeving (denk aan een badkamer of hal.) met een relatief grote emissiebron en een lage ventilatievoud, zodat er onder ‘worst case conditions’ getest wordt. De tests worden uitgevoerd met 100% inschakeltijd van het betreffende gereedschap gedurende één uur.
Wat zijn de grenswaarden?
In het Arbobesluit staan grenswaarden voor vrijkomend stof. Een werknemer mag, gemeten in de ademzone, gemiddeld over een 8-urige werkdag niet worden blootgesteld aan de Grenswaarde Stoffen op de Werkplek (GSW TGG-8u). De grenswaarde voor respirabel kwarts is 0,075 mg/m³. Voor houtstof is de grenswaarde 2,0 mg/m³ bij een acht-urige werkdag. Dat betekent dat bij concentraties onder de grenswaarde er geen gezondheidseffecten aangetoond zijn.
Het blijkt dat in de testruimte onder ongunstige omstandigheden bij een tiental bewerkingen, zoals boren, slijpen, zagen en hakken, zonder het treffen van maatregelen, de wettelijke grenswaarde van respirabel kwarts overschreden wordt met een factor variërend van 15 tot 5.000. Als de testen worden uitgevoerd met gebruik van innovatieve technologische oplossingen, neemt de blootstelling met meer dan een factor 35 tot 8.700 af.
Hardhoutstof
Bij het gebruik van (hand)gereedschappen om houtachtige materialen te bewerken zijn de blootstellingen aan het kankerverwekkende hardhoutstof eveneens erg hoog en overschrijden ze eveneens de grenswaarde. Gemeten in de TNO testruimte onder ongunstige omstandigheden, zonder maatregelen, is de overschrijding van de wettelijke grenswaarde van hardhout een factor 10 tot 140. Als de testen vervolgens worden uitgevoerd met gebruik van innovatieve technologische oplossingen neemt die blootstelling met een factor 10 tot 1.400 af, bij de juiste keuze voor en juist gebruik van het gereedschap.
Toetsing stofvrij gereedschappen
TNO beoordeelt (valideert) de ontwikkelde ‘stofvrije’ gereedschappen of systemen met een TNO Prestatietoets. De toets vermeldt onder andere de feitelijke blootstellingen van de gebruikers aan schadelijke stoffen. Inspectie SZW erkent en accepteert het werken met deze getoetste gereedschappen of systemen als voldoende bewijs dat een werknemer wordt blootgesteld aan minder fijnstof dan de huidige wettelijke grenswaarden.
De getoetste gereedschappen vertegenwoordigen de ‘Stand der Techniek’. Dit kan worden omschreven als ‘Hoogste niveau van technische ontwikkeling’. Met betrekking tot stofvrije gereedschappen betekent dit een systeem waarmee de grenswaarden van schadelijke stoffen (respirabel kwarts, houtstof van hardhout, en anderen) NIET worden overschreden.
Classificatie stofzuigers
Er is een TNO Prestatietoets voor stofzuigers. Deze toets is gebaseerd op het testen van complete systemen (gereedschap, afzuigmodule, slang en stofzuiger). Op www.stofvrijwerken.tno.nl staan inmiddels circa 630 geteste stofvrije gereedschappen, waaronder ruim 130 stofzuigers.
Iedere geteste stofzuiger heeft een label dat aangeeft hoeveel uur (1-8 uur) per 8-urige werkdag kan worden gewerkt zonder dat de blootstelling aan een schadelijke stof (respirabel kwarts, hardhout en dergelijke), gemeten in de ademzone van de werknemer, wordt overschreden. Om een vergelijking tussen enkel de stofzuigers onderling te kunnen maken, is er speciaal voor stofzuigers een tweede label ontwikkeld. Dit label geeft aan binnen welke klasse een stofzuiger valt (A, B, C of D).
Maatregelen
De meest effectieve manier om de verspreiding van stof naar de ademzone van de werknemer te voorkomen is het (volledig) compartimenteren van een bron (boren, schuren, slijpen en dergelijke). Hoe beter de compartimentering, hoe minder eisen er gesteld behoeven te worden aan de stofzuiger of andere beheersmaatregel. Als goede tweede beheersmaatregel geldt het gebruik van industriële stofzuigers (capaciteit > 150 m3/uur). Door het gebruik van stofzuigers kan de stofemissie met een factor 100 of meer worden verminderd. Bij het gebruik van water als beheersmaatregel is de effectiviteit veel minder (circa 5 maal).
Naarmate de bron meer ‘open’ is, betekent dit het gebruik van stofzuigers met een grote afzuigcapaciteit. De kwaliteit van de filters (H, M en L) is mede bepalend voor de secundaire verspreiding van stof in een werkruimte. Ook het filterreinigingssysteem (automatisch, handmatig, trilling, lucht) is een belangrijke parameter. Al deze aspecten in hun samenhang bepalen uiteindelijk de feitelijke blootstelling van de werknemer op de werkplek en Stand der Techniek van het gereedschapssysteem.