Excuus-zonnepanelen verleden tijd
Net zolang zonnepanelen toevoegen aan het dak tot dat voldaan wordt aan de energieprestatie in het Bouwbesluit is verleden tijd. De energieprestatiecoëfficiënt (EPC) bleek een uitnodiging om handig naar de vereiste EPC toe te rekenen. Met de komst van de nieuwe BENG-eisen voor nieuwbouw vanaf 1 januari 2021 wordt de werkelijke energieprestatie van een gebouw genadeloos blootgelegd.
Eén, twee of drie zonnepanelen extra, waren vaak voldoende op net aan EPC=0,4 te voldoen. Liever extra zonnepanelen dan triple-beglazing of meer isolatie, want zonnepanelen wogen zwaar mee en zijn relatief goedkoop. Er gingen zelfs al tabellen rond waarin uitgerekend was hoeveel euro per EPC-punt een maatregel kost. Maar die stapeling van energiemaatregelen bleek geen garantie voor een duurzame woning. Het beeld ontstond dat matige kwaliteit gecompenseerd kon worden met meer zonnepanelen op het dak. Daarom wilde de overheid één nieuwe methode die aansluit bij de Europese richtlijn energieprestatie van gebouwen (EPBD), zuiver fysisch is en bruikbaar is voor het bepalen van de energieprestatie van gebouwen. Dit in verband met toetsing aan wettelijke eisen en afspraken.
EPC wordt BENG
Na precies vijfentwintig jaar hebben we afscheid genomen van de energieprestatiecoëfficiënt (EPC). Sinds 1 januari 2021 zijn namelijk de BENG-eisen in het Bouwbesluit opgenomen. Daardoor moeten alle vergunningaanvragen vanaf 1 januari 2021 voldoen aan de eisen voor Bijna Energieneutrale Gebouwen (BENG). Dat geldt voor alle nieuwe gebouwen, dus zowel woning- als utiliteitsbouw. In de loop van dit jaar zullen de eerste gebouwen worden opgeleverd die aan de BENG-eisen moeten voldoen. Uiteraard zijn er al veel gebouwen die zelfs nog veel energiezuiniger zijn, maar dat is dan altijd op vrijwillige basis.
Welke eisen?
Welke energieprestatie-eisen worden er nu gesteld aan nieuwe gebouwen? Anders dan bij de EPC, stelt BENG drie separate eisen, in de volksmond ook wel BENG-indicatoren genoemd:
- BENG 1. Energiebehoefte: de hoeveelheid energie die een gebouw nodig heeft voor verwarming en koeling, uitgedrukt in ‘thermische’ kWh per m2 gebruiksoppervlakte per jaar. Deze indicator gaat over het beperken van de energievraag van het gebouw zelf. Energiebehoefte wordt ook wel de ‘schilindicator’ genoemd, omdat het ventilatiesysteem, warmte- en koude-opwekkers en PV-panelen geen invloed hebben op de energiebehoefte (wel op het primair fossiel energiegebruik). Bij de energiebehoefte zijn vooral isolatie, infiltratie, oriëntatie, gebouwvorm, glaspercentage, thermische massa en zonwering van belang.
- BENG 2. Primair fossiel energiegebruik: de hoeveelheid fossiele brandstof in kWh per m2 gebruiksoppervlakte per jaar die nodig is voor verwarming, koeling, warm water en installaties. Primair fossiel energiegebruik is het totale primaire energieverbruik, direct of indirect, minus de hoeveelheid hernieuwbare energie op, aan of nabij het gebouw.
- BENG 3. Aandeel hernieuwbare energie: het percentage (in procenten) hernieuwbare energie van het totale energiegebruik. Diverse energiebronnen worden als hernieuwbaar aangemerkt, zoals zonne-energie, geothermische energie en bodemenergie.
Gebouwvorm, verhouding open/dicht en daglichttoetreding spelen een grote rol bij het voldoen aan de BENG-eisen. Foto: Passiefhuis in Tilburg en onder meer voldoende overstekken om zonlicht te weren in de zomer.
Voorkomen oververhitting
Naast de drie BENG-indicatoren is er nog een extra eis, die moet voorkomen dat er oververhitting in woningen ontstaat, tijdens hete zomerdagen. Hogere binnentemperaturen leiden namelijk tot gezondheidsrisico’s en overlast. Het indicatiegetal TOjuli geeft per oriëntatie van het gebouw inzicht in het risico op temperatuuroverschrijding. De grenswaarde voor de TOjuli-indicator is: 1,20. Deze waarde mag niet overschreden worden. Het is verder een dimensieloos getal dat automatisch volgt uit de energieprestatieberekening voor BENG. Er hoeft dus geen extra berekening te worden uitgevoerd.
Indien TOjuli de grenswaarde van 1,2 overstijgt mag aan de hand van een dynamisch simulatieprogramma alsnog aangetoond worden dat het risico op oververhitting acceptabel blijft. De grenswaarde voor de Gewogen Temperatuuroverschrijding (GTO) wordt gesteld op maximaal 450 uur. Bij die methode telt de mate van overschrijding mee: een uur met een binnentemperatuur van 30 °C telt dan zwaarder mee dan een uur met 28 °C.
Belangrijk te weten: als een woning voorzien is van een actieve koeling, dan wordt aangenomen dat er nauwelijks risico hoeft te zijn op temperatuuroverschrijding; er geldt dan geen eis aan TOjuli! Bij actieve koeling moeten we denken aan bijvoorbeeld een warmtepomp met koelfunctie, maar ook het circuleren van water uit een bodembron ten behoeve van regeneratie.
Projectontwikkelaars, installateurs en aannemers moeten zorgen voor een goede samenhang tussen installaties en gebouw. Zo zijn bij dit project innovatieve dakkappen toegepast waaronder Daikin lucht- waterwarmtepompen schuilgaan.
Gevolgen gebouwontwerp?
De rekenmethodiek voor de bepaling van de energiebehoefte in kWh per vierkante meter per jaar (BENG 1) moet rekening houden met diverse factoren. Zo zal een vrijstaande woning meer warmte verliezen dan een appartement in een woongebouw. Maar door de steeds warmere zomers, gaat ook koeling een steeds grotere rol spelen bij het bepalen van de energiebehoefte. In NTA 8800 wordt daar zoveel mogelijk rekening mee gehouden.
Vooral architecten, adviseurs en vastgoedbeheerders zullen veel merken van de nieuwe rekenmethodiek en eisen. De invloed van het gebouwontwerp op de energieprestatie is namelijk veel groter als gevolg van de overstap van EPC/EI naar kWh per m2. Zo spelen gebouwvorm, verhouding open/dicht en daglichttoetreding een veel grotere rol. Projectontwikkelaars, installateurs en aannemers zullen daarnaast moeten zorgen voor een goede samenhang tussen installaties en gebouw. Vooral bij aardgasloos bouwen worden nieuwe technieken belangrijk, zoals lage temperatuur verwarming en warmtepompen.
Het zal even wennen zijn, maar uiteindelijk moet er meer zekerheid zijn dat de beloofde energieprestatie ook daadwerkelijk in de praktijk wordt gehaald. En dat sluit dan weer mooi aan bij de inwerkingtreding van de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen die op 1 januari 2022 van kracht wordt.
Waarmee kan ik rekenen?
Om te kunnen berekenen of je aan de nieuwe BENG-eisen voldoet is er een nieuwe bepalingsmethode ontwikkeld. Deze is vastgelegd in een vrij beschikbare Nederlands Technische Afspraak: NTA 8800:2020+A1:2020 ‘Energieprestatie van gebouwen – Bepalingsmethode’. Met NTA 8800 kan niet alleen de energieprestatie van nieuwbouw worden berekend, maar ook de energieprestatie van bestaande gebouwen. Het gaat daarbij zowel om woning- als utiliteitsbouw. De berekeningen van de energieprestatie van gebouwen worden uitgevoerd met speciale geattesteerde rekenprogramma’s.