off-grid woonhuis: “boeiende tijd voor innovatieve mkb-bouwers”

Tekst: Arie Grevers Foto’s: Kees Stuip

Hilco Broekman

Bij Bouwbedrijf Broekman in Nijensleek (Drenthe) is duurzaamheid geen eendagsvlieg die opstijgt op de warme lucht van een modetrend. Al in 1998 bouwde het bedrijf een dubbele woning onder de vlag van het Nationaal pakket Duurzaam Bouwen. Veertien jaar later berichtte de redactie van BouwBelang over de Koloniewoningen gebouwd op terreinen van Stichting Maatschappij van Weldadigheid in Frederiksoord en Wilhelminaoord. Het woningbouwconcept dat naar uiterlijke verschijningsvorm is gemodelleerd naar de oorspronkelijk huizen die de stichting rond 1818 aanbood aan ‘verpauperde landgenoten’, is ontwikkeld in het kader van de ontwikkeling van zogeheten ‘Excellente gebieden’. Bouwers en installateurs konden er duurzame en energiezuinige concepten toetsen aan de praktijk. Hilco Broekman en zijn vaste installatiepartner Arend Sjabbens waren daar wel voor te porren. Beide ondernemers hadden op eerdere projecten al laten zien, dat ze een warme belangstelling voor duurzame aspecten hadden.

“Mijn klanten kennen de prijzen waartegen wij inkopen en de marges die we aan hen doorberekenen.”

Kentering

Het woningbouwconcept dat beide ondernemers in samenwerking met anderen voor de stichting hebben ontwikkeld – we spreken van ruim twaalf jaar geleden – is nog steeds een witte raaf in de wereld van duurzaam bouwen. Wat zegt dat?
Hilco: “Vooral, dat in brede zin de noodzaak om op een andere manier te bouwen nog onvoldoende gezien wordt. Niet door de consument of opdrachtgevers, niet door ontwikkelaars en evenmin door de bouwers zelf. De bouw is nog altijd een behoudende bedrijfstak. Maar je ziet op dit moment duidelijk een kentering. Wij merken dat het aantal opdrachtgevers dat zich samen met ons op het ‘duurzame bouwpad’ wil begeven, toeneemt. De bewustwording groeit en ook zie ik dat concullega’s graag eens komen buurten. Van mij mogen ze precies weten, wat we aan het doen zijn en met welke volgende stappen we bezig zijn. Want dat is ook zoiets waar ik me over verbaas. Dat men in de bouw nog altijd de kaarten tegen de borst houdt. Ik heb de afgelopen twintig jaar geleerd, dat je alleen maar voortgang boekt, als je kennis deelt. Gewoon alles op tafel leggen; ook onze klanten mogen alles weten. Bijvoorbeeld tegen welke prijs we inkopen bij onze leveranciers – ze mogen desgewenst de facturen inzien – en welke marges wij aan hen doorberekenen. Heel ongebruikelijk in de bouw, maar klanten begrijpen heel goed dat je een boterham moet verdienen.”

Off-grid

Met welke volgende stappen is Hilco bezig? “We willen graag helemaal off-grid. En als ik het over wij heb, dan bedoel ik altijd mijn vaste partner Arend Sjabbens en ik, aangevuld met producenten, kennispartners en de opdrachtgever. Samen in bouwteamverband de ambitie waarmaken. Dat is essentieel. Ook informeren we de vergunningverlener over de vorderingen. Je neemt de ambtenaar in kwestie dan mee in het ontwikkelingstraject. Hij of zij moet begrijpen waarvoor hij straks een vergunning afgeeft. Als je dat niet doet, dan kun je situaties krijgen zoals ons onlangs overkwam, toen er een nieuwe ambtenaar was aangesteld die weinig begreep van waar wij mee bezig zijn. Hij had problemen met het hoogwaardige SuperQuilt isolatiemateriaal van het Schotse YBS, een zeer dun, meerlaags isolatiemateriaal. Tussen de lagen zijn reflecterende aluminiumfolies aangebracht. Hij constateerde, dat het KOMO-productcertificaat ontbrak. Toen heb ik hem uitgenodigd op ons bedrijf en uitgelegd hoe we het materiaal getest hebben in een Duits laboratorium. Daar heb ik meteen de vraag aan toegevoegd of hij onze testen niet vertrouwt. We kunnen nu prima door één deur. Verder hebben we een goed inzicht in de prestaties van ons bouwconcept, doordat één van onze opdrachtgevers al jaren zijn woning nauwgezet en intensief monitort. Daar hebben we echt geluk mee, want monitoren is essentieel, je moet immers de effecten van de innovatieve concepten toetsen om te weten of het ook werkt, zoals je berekend hebt.”

“Samen in bouwteamverband de ambitie waarmaken. Dat is essentieel.”

Zoektocht

De zoektocht naar de opties om off-grid te gaan duurt inmiddels enkele jaren. Cruciaal is een energieopslagsysteem dat de energiebehoefte in alle seizoenen kan afdekken. De leveranciers van opslagsystemen wekken volgens Hilco soms de indruk dat technisch alles mogelijk is. Maar dat is een valse voorstelling van zaken. Er is veel tijd verloren gegaan, doordat leveranciers gewekte verwachtingen niet konden inlossen. Ook leken worden op deze wijze op het verkeerde been gezet. Het wordt kwalijker als politici beleid gaan maken op basis van verkeerde aannames. Ook dat neemt hij waar.
“Wij hebben wat dat betreft ons lesje wel geleerd. Een half jaar zijn we in de slag geweest met een producent van een waterstof/broom opslagsysteem. Uiteindelijk bleek dat je voor de opslag van 250 kWh een opslagtank ter grootte van een zeecontainer nodig had. We willen kunnen beschikken over een opslagcapaciteit van 1.500 kWh. Dat betekent zeven zeecontainers, kosten een half miljoen euro. Dat gaat ‘m niet worden. De gesprekken met een andere leverancier liepen na driekwart jaar stuk op afspraken over geheimhoudingsplicht die het bedrijf van ons verlangde.”

Concessie

Hoe staan de zaken er nu voor. Je mag toch aannemen, dat de opdrachtgever een keer zijn nieuwe woonhuis wil betrekken? “Klopt. En daarom hebben we een concessie moeten doen. We gaan de woning nu grid-klaar maken. Dat wil zeggen het off-grid-concept voeren we zover door als de stand van de techniek op dit moment toestaat. De systemen voor drinkwatervoorziening en afvalwaterzuivering zijn uitgekristalliseerd. Een aansluiting op de riolering en het netwerk van het waterbedrijf kunnen we dus schrappen. Maar een kabeltje naar het elektriciteitsnet blijft noodzakelijk. Voor de apparatuur in de bijkeuken installeren we een systeem op waterstof. Verder komt er een biobased (zand/zout) accupakket goed voor de opslag van 40 kWh. Daarmee kunnen we negen maanden off-grid zijn. In de overige maanden doen we dan voor de elektriciteit een beroep op het nutsbedrijf, totdat we dat lijntje kunnen kappen. Ik verwacht, dat we binnen vier jaar zover zijn.”

Op evenwicht bouwen

In bouwtechnisch opzicht wijkt de off-grid woning nauwelijks af van de koloniewoning. Een schuimbetonnen plaat is op staal gefundeerd. Op de Drentse zandgronden is dat geen enkel probleem. Ook op andere grondsoorten zou Hilco een fundering op staal wel aandurven, door ‘op evenwicht’ te bouwen. Dat wil zeggen dat het gewicht van het gebouw maximaal even hoog is als de massa van de uitgegraven grond. “Op een veenachtige ondergrond kan dat risicovol zijn als het veen inklinkt door uitdroging. Je krijgt nooit het oorspronkelijke volume terug, ook niet als het veen later weer nat wordt. Eventuele verzakking van de woning wordt dan niet meer ongedaan gemaakt.”
De gevel is van buiten naar binnen als volgt opgebouwd: de schil kan van baksteen of hout zijn, dan komt het houtskeletbouwelement waarin ondergebracht een vochtkerende, dampopen folie, een laag steenwol, de SuperQuilt isolatiedeken en een leidingenspouw. De kozijnen en ramen met drielaags glas zijn voorzien van een dubbele aanslag en voldoen aan de passiefhuis-criteria. Ze komen van de NORU, een kozijnenproducent in Ruinen op nog geen 20 kilometer afstand van Nijensleek. Dus nauwelijks CO2-uitstoot door transport.

“Het wordt kwalijker als politici beleid gaan maken op basis van verkeerde aannames.”

Eigen timmerfabriek

“We assembleren de houtskeletbouwelementen in onze nieuwe timmerfabriek. Het plaatmateriaal wordt op maat gezaagd aangeleverd.” Het besluit om de elementen zelf te prefabriceren en niet door een timmerfabriek te laten aanleveren, heeft te maken met de bijzondere opbouw, waardoor het constructieve hout een specifiek profiel heeft. Het design van het element komt van Hilco’s tekentafel en is in zekere zin uniek te noemen. “Dat is lastig uit te besteden. Bovendien willen we graag zelf de controle houden op de assemblage. Door de luchtdichtheidseis die we stellen, komt het aan op nauwkeurigheid tot in de details. Het luistert allemaal tamelijk nauw.”
Een warmtepomp, balansventilatie en voldoende pv-panelen zorgen in de zomer en in de winter voor een aangenaam binnenklimaat in het vrij indeelbare woonhuis.

Bouwteamverband

Hilco Broekman prijst zich gelukkig met zijn opdrachtgevers. Zij maken het mogelijk dat hij kan werken volgens zijn principes: de wereld verbeteren door zo schoon mogelijk circulair te bouwen, innovatieve koploper blijven en een samenhangend en steekhoudend acquisitieverhaal te kunnen presenteren. Belangrijkste voorwaarde: het bouwwerk realiseren in bouwteamverband.
“Zeker, daarvoor heb je een bepaald type opdrachtgever nodig, die begrijpt waar je mee bezig bent. Maar het werkt evengoed omgekeerd: onze manier van werken trekt een bepaald type opdrachtgever aan. Het zijn bijzonder interessante tijden voor de bouwondernemers die openstaan voor vernieuwing. Wij doen dat al 21 jaar. Stapje voor stapje werken we verder aan de verbetering van ons product. Het kost veel tijd, maar die kan ik vrijmaken mede doordat ik kan terugvallen op een uitstekend managementteam, waarin twee zonen veel van de lopende zaken opvangen.”